Energie van onderop

26 02 2025

Integrale duurzaamheid gaat over meer dan alleen ecologische duurzaamheid; bijvoorbeeld ook over technische, politieke, economische, sociale en democratische duurzaamheid. Kortom: duurzaamheid is een geweldige container, waarin je van alles kunt opslaan dat nodig is om vooruit te komen als Nederland.

Hoezeer ik ook van debatterende, links libertaire, republikeinse soevereinisten houd, debatten waarin oeverloos (zij het inhoudelijk terecht) gefulmineerd wordt tegen het liberale Europa van het grote geld zorgen er voor dat sommige Nederlanders zichzelf onnodig de put in lijken te praten, terwijl ze ook de handschoen op hadden kunnen pakken voor het verzilveren van verbeterkansen. Want een deel van de Nederlanders lijkt de boot te missen als er zich kansen voordoen om uit iets slechts (en ik ben zo vrij om de liberale EU iets slechts te noemen) iets goeds te halen. De oorzaak zit ‘em denk in een cultuur die er niet van houdt om, ter ere van de ideologie van dienst, te marchanderen met de waarheid. Een aspect van de Nederlandse cultuur om trots op te zijn, maar er zijn - ook voor die cultuur - verbeterkansen waar iedereen beter van zou kunnen worden.

De energietransitie is een mooi voorbeeld. Want terwijl libertair socialistische helden, zoals goede debaters met visie betaamt, bezig zijn zich af te zetten tegen alles dat uit het liberale Europa komt, en het liberale Europa samenvatten als zijnde ‘voor en door Duitsland’ - waar natuurlijk een kern van waarheid in zit; het bewijs hiervoor zagen we in de praktijk aan het werk toen Schäuble namens de EU, met zijn secondant Dijsselbloem, een land als Griekenland in de uitverkoop deed aan China om de Duitse ordoliberale doctrine te beschermen - vergeet men zo nu en dan dat republikeins, libertair, sociaal, democratisch en van onderop soms ook wordt vormgegeven ondanks dat liberale Europa. Uit iets slechts kan soms ook iets goeds ontstaan.

Het probleem is in dit soort gevallen dan wel altijd met wat juridisch kunst en vliegwerk tevens de oplossing - en in het geval van de EU àltijd een flinke sigaar uit eigen doos.

Sigaar uit eigen doos

Om die sigaar uit eigen doos te illustreren noem ik toch nog even het volstrekt absurde feit dat wij ieder jaar ca. € 10 miljard afdragen aan Europa om daarvan vervolgens in alle dankbaarheid (want de liberale EU zou zo lucratief zijn voor Nederland handelsland) ca. € 2 miljard terug te krijgen van de EU. Als je dat thuis zou doen zou je al snel ruzie hebben met je vrouw - en je zou je kinderen al na een paar weken geen eten meer kunnen geven. Maar als het de EU betreft doen we vreemd genoeg opeens alsof onze neus bloedt. Want: Nederland handelsland.

De mythe van dienst: Nederland handelsland zou dankzij Europa vele miljarden meer verdienen dan ze betaalt aan datzelfde Europa. Maar de cijfers van de rekenkamer* zijn glashelder: In 2023 droeg Nederland € 9,2 miljard af aan de EU, waarvan € 3,4 miljard aan douaneheffingen. De inkomsten vanuit EU-fondsen bedroegen in 2023 € 1,36 miljard. Per saldo bleef er dus een betaling van 9,2 minus 1,36 is € 7,84 miljard over.

Dus in plaats van dat we met het heffen van douane gelden in 2023 ca. 3,4 miljard verdienden, betaalden we € 7,84 miljard voor de Brusselse bureaucratie, waarvan het leeuwendeel opgaat aan domme landbouwpolitiek en pensioenen voor Brusselse ambtenaren. De rest verdwijnt in de zakken van landen die daar geen enkele tegenprestatie voor hoeven te leveren aan Nederland.

En hoewel ik voor solidariteit ben, ben ik er wel voor dat die wederzijds is. Met andere woorden: als een EU land met Nederlands geld haar land gaat verbeteren moet dat land bij investeringen ook voorrang geven aan Nederlandse bedrijven. En dat laatste is bij het storten van je geld in de bodemloze put van de EU van de vrije wereldmarkt natuurlijk onmogelijk.

Nederland onder curatele van de liberale EU

Het is met de liberale EU een beetje alsof Nederland onder curatele staat van een bewindvoerder die is aangesteld om je steeds armer te maken. Iets wat tevens een adequate samenvatting van de gevolgen van het liberalisme is, maar dat terzijde.

Want laat nu net dàt het doel zijn van een liberale EU die wordt bestierd door een kleine ondemocratisch aangestelde liberale oligarchie, die als voornaamste doel heeft het opheffen van nationale staten - om de gedroomde federale staat Europa te realiseren. Hoe meer schulden, hoe steviger de greep van Brussel - en hoe meer je als nationale staat een marionet van datzelfde Brussel bent. Een droombeeld, van marionetten, dat niet alleen dichterbij wordt gebracht met de mythe van Nederland handelsland maar ook met het gevaar van oorlog met Poetin. Want om de oorlogsretoriek even kort samen te vatten: omdat Poetin een gevaar is moet de liberale EU meer macht, geld - en een eigen leger krijgen. Zie daar de reden dat de liberale oligarchie belang heeft bij het voortduren van de oorlog, die oorlog kan de droom van een Europese superstaat namelijk helpen verwezenlijken.

En de liberale media helpt de liberale EU hier uiteraard graag bij. Zo kwam de NOS vandaag met een reportage uit het Nationaal Militair Museum in Soest, over mensen die 'bang waren voor oorlog met Rusland' - op dezelfde dag dat Ipsos de oorlogstrom sloeg met peilingen die zouden bewijzen dat meer dan 50% van de Nederlanders een Europees leger willen - en dat het merendeel van de Nederlanders zou willen dat Oekraïne geen land opgeeft in ruil voor vrede. Want bij gebrek aan echte democratie gaan peilingbureau's de meerderheden in kaart brengen voor media en politici - om de macht van ondemocratisch aangestelde politici te legitimeren.

Dat het door Rusland bezette deel van Oekraïne wordt bewoond door Russischtalige Oekraïners die niet alleen onderdrukt worden sinds de revolutie op het Maidan plein, en de erop volgende staatsgreep (waarbij zo'n beetje als eerste wapenfeit de Russische taal werd verboden) maar dat er sinds 2014 ook ca. 14.000 gewone Russischtalige burgers om het leven zijn gekomen door Oekraïense bombardementen op die burgers, werd voor het gemak onvermeld gelaten. Het is, kortom, nog steeds hoog tijd voor Proudhons demopedie en vervolgens voor bindende referenda - en het direct kiezen van politici; dan zouden we namelijk pas echt weten wat de Nederlander vindt van de oorlogsretoriek van de EU en haar kwaliteitsmedia. Maar het zal u niet verbazen dat de EU zich nou niet bepaald hard maakt voor directe democratie.

Voordat de Nederlander zich mag uitspreken in bindende referenda of zijn vertegenwoordigers direct mag kiezen stroomt er nog heel wat water door de Rijn. Er is namelijk een belangrijk neveneffect van de corona, krediet-, stikstof-, fosfaat- en andere crises zoals de oorlog in Oekraïne: de schuldenberg van landen die lid zijn van de Europese monetaire unie wordt dankzij die crises steeds groter - door van de Europese centrale bank geleend geld. Zo wordt de strop waarmee Nederland zich via het verdrag van Maastricht heeft opgeknoopt aan de liberale EU steeds steviger aangetrokken - vanuit Frankfurt. In de kern betekent dit uiteindelijk het opheffen van nationale staten: het einddoel van een federaal Europa. Een project waar iedere politieke partij in de Tweede Kamer expliciet of impliciet mee heeft ingestemd via de verdragen van Maastricht en Lissabon - en een doel waaraan koortsachtig gewerkt wordt door al dan niet voormalige, en altijd door een minderheid gekozen eurofiele, liberale presidenten zoals Rutte en Macron.

Kansen voor energie van onderop

Terwijl de provincie Gelderland inmiddels in het kader van de energietransitie nadenkt over locaties voor kleine kerncentrales (wat overigens een bijzondere denkfout is: kernenergie van onderop voor een duurzame energietransitie) heeft men in een land als Frankrijk gezien hoe dankzij de energietransitie en de Duitse windmolen-lobby, in Frankrijk kernenergie onder leiding van Macron tot ongenoegen van veel Fransen eerst is weggezet als probleem en vervolgens grotendeels is ontmanteld. Waar Frankrijk ooit nagenoeg zelfvoorzienend was in energie, met lage prijzen dankzij van staatswege geleide kerncentrales, zijn centrales nu gesloten, is het oude staatsbedrijf (en bijbehorende kennis) verkocht aan de Amerikanen en geldt dankzij het hardnekkige geloof van het liberale Europa van het grote geld in de onzichtbare hand van de heilige vrije markt nu ook voor de gewone Fransman de wereldmarktprijs voor zijn energie. Want terwijl er kansen zijn voor energie van onderop, door het organiseren van bewoners in coöperaties, lijken die kansen ook in Frankrijk te blijven liggen omdat men te druk bezig is zich te verzetten tegen de liberale EU van het grote geld en haar onzichtbare hand van de vrije markt.

Die onzichtbare hand van de heilige vrije markt en haar tien geboden die allemaal over vrije concurrentie gaan, is in werkelijkheid niets anders dan 1984 van George Orwell in de praktijk: ondertussen worden namelijk tegen de wens van Europese lidstaten in, door de EU handelsverdragen zoals Mercosur en CETA gesloten.

De Europese commissie heeft het alleenrecht op het sluiten van dergelijke handelsakkoorden en ze zijn haar core business. Zo sluit de EU namens ons verdragen die behalve voor enorme luchtvervuiling door de al even heilige scheepvaart (het Emissie Handelssysteem zorgt voor extra belastinginkomsten voor de EU) en vrachtvliegtuigen niet alleen voor volstrekt oneerlijke concurrentie - en dus onvrije handel, onder veel meer omdat die buitenlandse producten niet hoeven te voldoen aan strenge EU regels voor voedselveiligheid en gezondheid en voor het uit de markt drukken van Europese boeren met goedkopere producten die met in de EU verboden middelen zijn geproduceerd, maar ook voor ondermijning van de democratie; doordat grote bedrijven met die handelsakkoorden de kans krijgen om nationale wetgeving te omzeilen. Lang leve de 'vrije' handel.

Jezuïeten van de vrije markt

Maar er lijkt momenteel iets vreemds aan de hand te zijn in Europa. Iets wat tegen de ‘waarden’ (lees: het nihilisme) van het liberale Europa van het grote geld in lijkt te gaan. Iets waar veel Europese juristen en McKinsey adviseurs, de jezuïeten van de vrije markt, erg ongelukkig mee zullen zijn. De religie van het grote geld, de belangrijkste ‘waarde’ van het liberale Europa schijnt in de energietransitie opeens als bij toverslag een halt toe te zijn geroepen; namelijk daar waar het energieprojecten van onderop, door energiecoöperaties, betreft. Europa lijkt haast wel het libertaire licht te hebben gezien, iets wat in Nederland heeft geleid tot een zo op het eerste gezicht uitstekende nieuwe wet: de energiewet; een wet die zonder Europa naar ik aanneem minder makkelijk door de toch nog altijd wat conservatieve en soms zelfs achteruitwerkende Nederlandse Tweede Kamer geïnitieerd zou zijn.

Met die wet kunnen overheden energieprojecten namelijk zonder aanbesteding gunnen aan zogenaamde energiegemeenschappen en projecten voor hernieuwbare energie kunnen makkelijker gefinancierd worden door overheden - zonder dat die overheden bang hoeven te zijn voor juristen die opeens als door een wesp gestoken (we zouden ook zomaar opeens op durven staan voor vooruitgang hè) gaan wapperen met Europese aanbestedingsregels.

Dit alles is een enorme kans voor integrale verduurzaming, en niet alleen van ons energiesysteem. Mensen kunnen zich hierdoor nog wat makkelijker van onderop organiseren in zo'n energiegemeenschap (wat eigenlijk gewoon een nieuw woord voor een energiecoöperatie is) om samen, zonder concurrentie van de (wereld) markt, energie op te gaan wekken - en die energie vervolgens ook zonder al teveel gedoe aan elkaar te leveren. Netcongestie oplossen, saamhorigheid vergroten, in een echte democratie van onderop, financiële draagkracht van inwoners versterken, overheidsgeld uitgeven aan organisaties die geen winstdoelstellingen hebben en die de baten laten neerdalen in diezelfde gemeente; de kansen lijken eindeloos dankzij energiecoöperaties en de nieuwe energiewet - en dus ondanks het liberale Europa van het grote geld.

Dit klinkt natuurlijk bijna te mooi om waar te zijn, en dat is het dan ook. Het is namelijk volstrekt onbegrijpelijk gezien de liberale doelstellingen van de EU.

We zullen dus zien waar die energiewet op uitdraait, maar laten we tegen beter weten in vooralsnog enthousiast aan de slag gaan met de ermee samenhangende, bij uitstek libertaire verbeterkansen, zonder ons in de luren te laten leggen door het besef van een onvermijdelijk addertje onder het gras, of eigenlijk twee addertjes. Enerzijds het addertje van het grote geld en de McKinsey managers, die ook bij energiegemeenschappen op de loer zullen blijven liggen. En anderzijds het addertje van de federaliseringswens van de liberale EU. Want hoe meer Europeanen zich van onderop gaan organiseren in (energie- en andere) gemeenschappen, hoe minder kracht en bestaansrecht ouderwetse, want centralistisch georganiseerde entiteiten zoals gemeentes,  provincies en nationale staten hebben. De liberale trein dendert voort, en de liberale EU is niet zomaar van haar liberale of federale geloof af gebracht.

Parousie of democratie?

Het verdienmodel van achterhaalde ‘strategische’ denkers; gelovigen in de liberale doctrine van de EU, degenen die op genoemde liberale trein zijn gesprongen, is gebaseerd op een liberale variant van de parousie. Een lineair denken dat suggereert dat als men maar in hun voorspelling gelooft alles vanzelf wel beter wordt. 

Het misverstand zit ‘em erin dat de mens, ondanks pogingen van, in chronologische volgorde, de apostel Paulus, Robespierre, Hitler, Stalin, Mao en allerhande liberale politici van nu, helaas niet van nature 'goed' zal worden. Vrije concurrentie zorgt er tot in de eeuwigheid voor dat de sterkeren de zwakkeren zullen vertrappelen. De onzichtbare hand van de heilige vrije markt is een garantie voor de verelendung van Marx (zijn analyse klopte, ook al was zijn oplossing een denkfout), waardoor een steeds kleinere groep superrijken steeds rijker en een steeds grotere groep armen steeds armer zullen worden, maar vooralsnog is dit misverstand oppermachtig in de EU. Daar doet een kleine oprisping van zo op het eerste gezicht gezond verstand in de vorm van een energiewet niets aan af.

We moeten daarom, terwijl we verbeterkansen met beide handen aangrijpen, tegelijkertijd  weerstand blijven bieden tegen het nihilisme van het liberalisme, in plaats van er van te willen winnen. Dat laatste gaat namelijk niet lukken. We kunnen slechts weerstand bieden, door te zeggen dat het nihilisme niet langs ons zal komen. En je biedt weerstand door jezelf van onderop te organiseren, zoals energiecoöperaties dat al jaren doen. Niet door achter een ‘grote leider’ aan te lopen zoals men nu onder veel meer in Argentinië en de VS lijkt te denken - maar ook niet door alle leiding categorisch af te slaan; of het nu is door te geloven in een volstrekt ondemocratische liberale partijdemocratie zoals wij die kennen (inclusief democratische fopspenen zoals miljoenen verslindende burgerberaden) of simpelweg omdat je ‘volledig autonoom’ wil zijn; de Stirneriaanse versie van anarchisme, wat een vorm van radicaal egoïsme is waar de Amerikanen en de Argentijnen nu de vruchten van plukken dankzij 'libertarians' (rechts-libertairen) als Musk en Milei.

Een grote kans van de energiewet en de al langer lopende democratisering van de energieproductie door het oprichten van energiecoöperaties, is het opdoen van ervaring met een directe democratie van onderop.

Want na de energie van onderop is het tijd om onszelf ook van onderop te organiseren op de andere thema's binnen het prachtige containerbegrip duurzaamheid. 

J. Mekkes

*https://www.rekenkamer.nl/onderwerpen/europese-unie/geldstromen/hoeveel-geld-draagt-nederland-bij-aan-de-eu