'Volg mij niet'

11 04 2025

Es lockt dich meine Art und Sprach

Du folgest mir, du gehst mir nach?

Geh nur dir selber treulich nach: –

So folgst du mir – gemach! gemach!*

Een wijd verbreid misverstand is dat Nietzsche zou hebben gezegd dat de waarheid niet bestaat. Nietzsche zei wel dat de waarheid perspectivisch is, oftewel dat het van belang is vanuit welk perspectief je naar de werkelijkheid kijkt. Als er bijvoorbeeld een beeld in een tuin staat en wij staan er in een kring om heen, dan ziet degene tegenover je in de kring iets anders dan jij. Maar in het midden van de kring staat maar één beeld. 

Vandaar dat Nietzsche nooit gezegd heeft dat de waarheid niet bestaat. De reden dat veel mensen wel denken dat hij dit gezegd heeft is dat op de universiteiten (instituten die misschien wel niet voor niets ooit werden opgericht door de kerk) vooral Plato en Platonismen worden onderwezen. 

De invloed van Plato op onze cultuur is enorm. En het geval wil dat Plato er vanuit ging dat alleen de ideeën waar zijn - en niet de werkelijkheid. Dit misverstand, dat samen met Plato's idee dat lichaam en ziel twee los van elkaar staande zaken waren en dat de ziel na ons leven doorleefde, was goed verenigbaar met het Christendom - en is dan ook eeuwenlang gecultiveerd in onze joods-christelijke cultuur. 

Plato is onder veel meer de reden dat de universiteit waar ik ooit afstudeerde, de Wageningen Universiteit, decennialang boeren verkeerd informeerde met een idee over hoe ze landbouw zouden moeten bedrijven. Volgens de WUR moest Nederland kort samengevat 'de wereld voeden' - en daarvoor waren kunstmest en gif essentieel. De liberale ideologie voerde namelijk ook in Wageningen de boventoon. Dankzij die ideologie, die van bovenaf opgelegd werd door misogyne universiteitsbestuurders als Louise Fresco en Aalt Dijkhuizen, zijn wij niet alleen de werkelijkheid en de wijsheid van onze keuterboeren en hun prachtige kleinschalige landschappen kwijtgeraakt, maar hebben we onszelf, de aarde en dus ook onze vrijheid decennialang vergiftigd. 

We kregen er de agri-industrie, megaboeren met megastallen, de enorme vervuiling van ons land, ons water en onze lucht en niet te vergeten allerhande boeren die financieel aan de grond zaten door loodzware Rabobank hypotheken voor terug.

In essentie staat Plato met een Christendom dat zich goed kon vinden in Plato's ideologie aan de basis van het ziek maken van mens en natuur. Het gevolg is het wijdverbreide misverstand dat we in dit leven zonder te klagen hard zouden moeten werken voor een baas (of een bank) die ons geestelijk en lichamelijk kapotmaakt, omdat we in het hiernamaals toch wel het paradijs bereiken (eventueel na de nodige boetedoening) en een al even wijdverbreid misverstand dat we ons in dit leven zo zouden moeten beheersen dat we niet genieten - de ascetische variant van het Christendom zeg maar. Het komt neer op het misverstand van sommige gelovigen dat we in dit leven alvast zouden moeten sterven om sneller een hiernamaals te bereiken dat niet bestaat.

Dit misverstand is heel wat minder aantrekkelijk dan een hedonisme zoals dat van de hedendaagse filosoof Michel Onfray, een hedonisme dat kort samen te vatten is als: 'geniet met mate door je eigen individuele vorm van anarchisme vorm te geven'.

Toch hebben dit soort misverstanden ons samen met bijbelteksten als die in Genesis dat de mens de aarde en al het leven daarop heeft gekregen om haar te exploiteren, het idee gegeven dat doelbewuste zelfvernietiging nastrevenswaardig zou kunnen zijn. De stap naar het kapotmaken van je land en dus de gezondheid van mens en natuur met kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen is dan nog maar klein.

Maar laten we ook hier niet te Platonistisch worden - en niet doorslaan naar ideologie; wellicht zijn er ook chemische bestrijdingsmiddelen die makkelijker afbreken en minder schadelijk zijn dan stoffen die bijvoorbeeld in de biologische landbouw gebruikt worden. Laten we ook hierin de filosoof in onszelf niet verwaarlozen en op zoek blijven naar oorzaken - van ons perspectief. Maar het feit dat er (wellicht, ik ben geen landbouw-expert) op verschillend manieren naar een stelling gekeken kan worden betekent niet dat de essentie van de stelling niet 'waar' zou kunnen zijn - laat staan dat de waarheid niet zou bestaan. 

Niemand kan beweren dat het verstandig is voor mens en natuur om gif in zijn voedsel, land, lucht en water te brengen - tenzij je in Platonismen gelooft. Tenzij je gelooft dat de waarheid niet bestaat dus, en tenzij je het 'leuk' vindt om de gezondheid van jezelf en anderen in gevaar te brengen. 

Misschien moeten we dus maar eens wat meer luisteren naar de èchte Nietzsche, die van de perspectivische waarheid - in plaats van naar de alomtegenwoordige - en vaak harder roepende -Platonisten. 

Misschien wel om een (linkse) Nietzscheaan in de stijl van Onfray te worden. Oftewel een Nietzscheaan die, gebruik makend van zijn droit d'inventaire (het recht om uit de vele ideeën van de vele denkers die ons voorgingen alleen dìe ideeën te kiezen die waar zijn), zijn eigen individuele anarchisme vormgeeft, om het egoïsme van Stirner in te ruilen voor het mutualisme van Proudhon - en zo Nietzsche's Grote Gezondheid te bereiken. Een gezondheid die een gezondheid van lichaam èn geest, in het hier en nu, was, dankzij een helder perspectivisch beeld van de waarheid - oftewel de werkelijkheid. 

In ieder geval is het hoog tijd dat we Plato's idee dat de waarheid niet zou bestaan, maar het idee, de ziel en het hiernamaals wel, ten grave dragen - opdat dit misverstand hoogstens in een niet bestaand hiernamaals verder kan leven. 

En Nietzsche zelf? De man van de gevleugelde uitspraak: "volg mij niet" zou het ondertussen helemaal niet met de linkse Nietzscheaan eens zijn, omdat zijn visie op de werkelijkheid een ander perspectief had. En dat perspectief was zeker niet links.

J. Mekkes

*Nietzsche, Die fröhliche Wissenschaft, 16, rijm 7.

Vademecum – Vadetecum (Ga met mij – Ga met jezelf) Mijn taal, mijn handelswijze lokt je wel? / Je wilt me volgen, komt achter me aan? /

Ik raad je eerst jezelf na te gaan:– / Dan volg je mij – maar niet te snel!